ناخودآگاه سیاسی

ناخودآگاه سیاسی

نوشته‌ی فردریک جیمسن

ترجمه‌ی حسین صافی 

«ناخودآگاه سیاسی» به بحث درباره‌ی اولویت تفسیر سیاسی از متون ادبی اختصاص دارد. از این نظر امر سیاسی نه مازاد و نه فرع بر دیگر روش‌های رایج در تفسیر – از جمله‌ تفسیرهای روانکاوانه، اسطوره‌شناختی، سبک‌شناختی، اخلاقی و ساختارگرایانه- نیست؛ بلکه مطلقاً تنها افق پیشاروی هرگونه خوانش و تفسیری است.

آنچه در «ناخودآگاه سیاسی انتظار شما را می‌کشد:

این کتاب فارغ از مقدمه از شش فصل «درباره‌ی تفسیر: ادبیات همچون کنش نمادین اجتماعی»، «روایت‌های جادویی: درباره‌ی کاربرد دیالکتیکیِ نقد ژانر»، «رئالیسم و میل: بالزاک و مسئله‌ی سوژ»، «کین‌توزی موثق: گسست‌ها و ایدئولوژه‌های ژانری در رمان‌های «تجربیِ» جورج گیسینگ»، «رمانس و شیءوارگی: پی‌رنگ‌سازی و بستار ایدئولوژیک در کار جوزف کنراد»، «نتیجه‌گیری: دیالکتیکِ اتوپیا و ایدئولوژی» تشکیل شده است.

فردریک جیمسن ناخودآگاه سیاسی را برای نخستین بار به سال 1981 منتشر کرد، البته نه به‌قصد مشارکت در اندیشه‎بازار نظریه‌ورزیِ (شبه) انتقادی، بلکه اتفاقاً به‌قصد ایراد فرانقدی مارکسیستی بر نقدهای موجود، در جهت برگذشتن از این نقدها.

دامنه‌ی وسیع تحلیل‌های مطرح در ناخودآگاه سیاسی، به‌همراه بینش انتقادی نافذ و قدرتمند نویسنده‌اش، خواندن این کتاب را برای علاقه‌مندان علوم انسانی چندان لذت‌بخش کرده است و برای صاحب‌نظران این علوم، چندان ناگزیر، که به‌رغم دامنه‌ی ارجاعات بسیار گسترده و دشوارخوان‌بودن نثرِ به‌غایت پیچیده‌اش، تاکنون به پرمخاطب‌ترین زبان‌های جهان برگردانده شده و وسیعاً مورد استناد قرار گرفته است.

با ورود تفکر انتقادیِ فرانسه به فضای اندیشگانیِ آمریکا در دهه‌ی 1970، زمینه‌ی ظهور و گسترش حال‌وهوای کاملاً تازه‌ای از اندیش‌ورزیِ انتقادی فراهم شد، زمینه‌ای که فردریک جیمسن آن را «اندیشه‌بازار» می‌خواند.

هدف جیمسن در اینجا، نظرکردن بر آشفته‌بازار نقد و گشودن چشم‌اندازی بوده است به وسعت «واپسین افق پیشاروی هرگونه خوانش و تفسیری».

اولویت تفسیر سیاسی از متون ادبی:
در ناخودآگاه سیاسی قرار است به پویش‌شناسی عمل تفسیر دست یازیم، البته با تکیه بر این پیش‌فرض بنیادین که در واقع هرگز امکان مواجهه‌ی بلافصل با متن، به مثابه‌ی چیزی مطلقاً ناب و فی‌نفسه وجود ندارد. هر متنی هرچند هم که تازه باشد، به چیزی همواره از پیش خوانده‌شده می‌ماند؛ فهم هر متنی، یا بر بستر تفاسیر پیشین صورت می‌گیرد، یا – در موارد کاملاً مسبوق – به پشتوانه‌ی عادات رسوب‌شده‌ی خوانداری و مقولاتی که از رهگذر همین سنت‌های تفسیری موروثی بر جا مانده‌اند. پایبندی به این پیش‌فرض، کاربست شیوه‌ای را می‌طلبد که من آن را در جای دیگر “فرانقد” خوانده‌ام…
از ناخودآگاه سیاسی نباید انتظار داشت تا برای یک فرهنگ سیاسیِ در حال تکوین چنان تعیین تکلیف کند که ریموند ویلیامز آن را به‌درستی فوری‌ترین ‌و فوتی‌ترین وظیفه‌ی نقد مارکسیستی درباره‌ی فرهنگ می‌داند. دلایل تاریخیِ خوب و درستی برای تاخیر مارکسیسم معاصر در برآوردن چنین چشم‌داشتی می‌توان برشمرد:
از پیچیدن نسخه‌های اسف‌بار ژدانفی برای هنر گرفته، تا مسحورشدگی در برابر انواع مدرنیسم و “انقلاب‌های” صوری و زبانی، تا ظهور الگویی کاملاً بدیع در نظام سیاسی و اقتصادی جهان که چندان با ابرانگاره‌های اولیه‌ی مارکسیسم از فرهنگ نمی‌خواند…

پیام فردریک جیمسون به حسین صافی؛ مترجم:

شنیدن خبر انتشار ناخودآگاه سیاسی به زبان زیبای فارسی برای من که همواره فرهنگ شما را ستوده‌‌ام، به راستی مایه‌‌ی خرسندی و سرافرازی است، و نیز تسلایی بر این حسرت بزرگ که هرگز نتوانستم به ایران سفر کنم.

 درباره‌ی نویسنده:

فردریک جیمسون زادهٔ‌ی ۱۴ آوریل ۱۹۳۴؛ منتقد و نظریه‌پرداز آمریکایی است و بیشتر به خاطر تحلیل جریان‌های فرهنگی معروف است. از آثار برجسته جیمسون می‌توان به پست‌مدرنیسم: منطق فرهنگی سرمایه‌داری متاخر و ناخودآگاه سیاسی نام برد. در حال حاضر جیمسون استاد ادبیات تطبیقی در دانشگاه دوک است. در سال ۲۰۱۲، انجمن آمریکایی زبان نوین جایزه‌ی یک عمر تلاش آکادمیک را به جیمسون اعطا کرد.

برش‌هایی از کتاب:

• همیشه تاریخی کن! این تکیه‌کلام که مانند حکمی قاطع، و ای بسا همچون فرمانی فراتاریخی، از پیشینه‌ی هرگونه تفکر دیالکتیکی بر می‌آید، طبعاً بر ضمیر ناخودآگاه سیاسی نیز خوش نشسته است…
• : تاریخ نه متن است و نه هیچ‌گونه‌ای از روایت، خواه روایتی کلان باشد یا غیر از آن؛ تاریخ، علتی است غایب که جز در قالب متن به فهم درنمی‌آید؛ یعنی تنها از راه متنیت‌بخشی به امر واقع، و تنها پس از روایت‌پردازی واقعیت در ناخودآگاه سیاسی است که می‌توان به تاریخ نزدیک شد.