آدم‌ماهی

آدم‌ماهی

نوشته‌ی کوبو آبه
ترجمه‌ی شیوا مقانلو

«آدم‌ماهی» مجموعه‌ای از پیچش‌های داستانی غافلگیرکننده است که از مکالمات روشنفکرانه‌ی کمونیستی به یک نوشته‌ی عجیب و غریب ریموند چندلری یا در حال‌وهوای «گزارش اقلیت» فیلیپ کی دیک و سپس به ترسناک‌ترین و وحشتناک‌ترین تم «دکتر مورو» و در نهایت به داستان‌هایی درباره‌ی آینده می‌چرخد و می‌گردد.

خلاصه داستان آدم‌ماهی:

پروفسور کاتسومی رایانه‌ای دارد که می‌تواند آینده را پیش‌بینی کند. او اصلاً از پشت‌پرده‌ی اتفاق‌هایی که در آزمایشگاهی غیرانسانی‌تر می‌افتد، خبر ندارد. اما یک قتل، تجزیه‌و‌تحلیل یکی از اجساد و چند تماس‌های تلفنی ناشناس به او هشدار می‌دهند که اتفاقی شوم درحال وقوع است. او مجبور می‌شود اولویت‌های اخلاقی مختلف را در نظر بگیرد: آیا باید خود را انکار کرد؟ آیا زمان حال را باید به نفع آینده قربانی کرد؟

این مفاهیم در دستان آبه چنان صراحت سرد و نومیدکننده‌ای به خود می‌گیرد که آنچه تصور می‌شود غیرممکن است، به‌شکلی به‌غایت تهدیدآمیز ممکن می‌شود و مخاطب این امکان را با گوشت و پوست حس می‌کند. آن‌چنان شخصیت‌پردازی‌ها ناب هستند که رمانی به‌واقع فریبنده مخاطب را با خود همراه می‌کند.

شیوا مقانلو درباره‌ای «آدم‌ماهی» این‌گونه نوشته است:

علاقه‌مندان به ادبیات غنی و جذاب ژاپنی نام‌­های بزرگی چون کازئو ایشی گورو و  هاروکی موراکامی  را به‌خوبی می‌شناسند و تحسین می­‌کنند، اما شاید یادآوری‌اش مهم باشد که نسل قبل‌­تر رمان‌نویسان ژاپنی چهره­‌ی قدرتمند و پیشگامی دارد که این بزرگان معاصر پا بردوش او گذاشته‌اند. این چهره کسی نیست جز کوبو آبه.

کوبو آبه که به دلیل  شغل والدینش، در منچوری و نقاطی غیر از توکیو بزرگ شد، می‌گوید: «من اساساً آدمی بدون زادبوم هستم و در اعماق احساساتم هراس از زادبوم نهفته است. تمام چیزهایی که برای آدم‌ها حس ثبات ایجاد می‌کند، برای من آزارنده است.» و عجیب نیست که این هراس از سرزمین مادری و زمین محکم زیر پا، در رمان حاضر نیز به‌خوبی مشهود است.

رمان حاضر، با نام اصلی چهارمین عصر بینایخ، بین سال‌های 1958 تا 1959 به شکل پاورقی در مجله‌ی سکای به چاپ رسید. (ازآنجا‌که نام اصلی ممکن بود این شبهه را ایجاد کند که کتاب نه یک رمان بلکه کتابی نظری است، نامش را تغییر دادم).

آدم‌ماهی ترکیبی از ژانرهای مختلف علمی/ تخیلی/ جنایی است، اما در عین حال چیزی فراتر از جمع جبری آن‌هاست که سوالات فلسفی  مهمی را مطرح می‌کند. منتقدان این کتاب را نقطه‌عطفی در ادبیات علمی/تخیلی ژاپن دانسته‌اند که چنان عناصر علمی بدیعی دارد که قبل از آبه هیچ رمان‌نویسی به سویش نرفته بود. درعین‌حال جذابیت و گیرایی  داستان به‌حدی است که خواننده هرگز حس نمی‌کند با یک بیانیه‌ی علمی یا فلسفی روبه‌روست بلکه آن را یک نفس می‌خواند تا دریابد بالاخره چه بر سر شخصیت‌های کتاب خواهد آمد. گرچه این رمان بیش از شش دهه قبل نوشته شده اما موضوعش همچنان تازه و نفس‌گیر است. ما خوانندگان امروزی همان پروفسور کاتسومی راوی رمان هستیم، از سویی چسبیده به باورها و سنت‌های منطقی و از سویی مشتاق افق‌های تازه برای بشر. اما سوال اصلی این است: ما تا کجا توان فهم و پذیرش آینده را داریم؟

درباره‌ی نویسنده:

کوبو آبه، با نام اصلی کیمی فوسا، داستان‌نویس و نمایشنامه‌نویس و موزیسین و عکاس خلاق ژاپنی است. آبه نوشتن داستان را در آخرین سال دانشگاه شروع کرد. هم‌زمان با دختری هنرمند که طراح صحنه بود ازدواج کرد و با او به عضویت چندین گروه هنری درآمد. این دو در ساختمان پادگانی بمباران‌شده در حومه‌ی توکیو ساکن شدند و مرد جوان برای گذران زندگی به دست‌فروشی رو آورد. در سال‌های جوانی، مدتی به عضویت حزب کمونیسم درآمد، اما خیلی زود راهش را جدا کرد. یکی از دلایل این جدایی سیاست‌های کلی شوروی در کشورهای بلوک شرق بود که مورد اعتراض شدید آبه قرار گرفت. دلیل دیگر، تردید او به ارزش واقعی آثار ادبی و هنری بود که تحت عنوان مکتب رئالیسم سوسیالیستی تولید می‌شدند.

آبه در سال 1977 به عضویت آکادمی علوم و هنرهای آمریکا درآمد. دیگر نویسنده‌ی بزرگ هم‌وطنش یعنی کنزابورو اوئه در وصف آبه، او را یکی از مهم‌ترین نویسندگان مدرن ژاپن دانسته که راه را برای ربودن نوبل ادبیات توسط ژاپنی‌ها باز کرد؛ گرچه خودش این جایزه را ـ با اینکه نزدیکش شده بود ـ نگرفت. آبه نگاهی بسیار نو و پیشرو داشت، و از بیان غریب‌ترین مضامین و شگفت‌ترین موضوعات در قالبی ادبی، نمی‌هراسید. مضامین آثارش معمولاً نشانگر هراسی پنهان است که از مواجهه‌ی انسان‌های به ظاهر عادی با هم حاصل می‌شود. داستان‌های آبه از فضاهایی واقعگرا و عادی شروع می‌شوند اما پله‌پله و با حفظ همان روال عادی، خواننده را به فضای مالیخولیایی و غیرعادی می‌برند و با سوالاتی اساسی درمورد چیستی انسان و ماهیت زندگی روبه‌رو می‌کنند.

برش‌هایی از این رمان:

• اگرچه درست است که بگوییم هر انسانی آینده‌ای دارد و قتل اخلاقاً کاری خطاست؛ چون آن آینده را از آن انسان می‌دزدد؛ اما آینده همیشه انعکاس لحظه‌ی حاضر است. پس، اگر چیزی در لحظه‌ی حال اصلاً وجود ندارد، چطور کسی می‌تواند دل‌نگران آینده‌ی آن‌چیز باشد؟ چنین شخصی حتماً می‌خواهد به اسم حس نگرانی و مسئولیت از واقعیت فرار کند.
• حس عجیبی است که آدم آینده را به‌شکل دور‌تند پیش چشمش ببیند. وقتی برخی قبایل بدوی آفریقایی برای اولین‌بار به شهرها آمدند و ساختمان‌های بلند را دیدند، فکر کردند آن‌ ساختمان‌ها قربانگاه انسان‌ها هستند… هرچیزی که نتوانیم با تجربیات انسانی خودمان پیوند بدهیم، برایمان ترسناک است؛ هرچیزی که ظاهراً بی‌معناست؛ اما قدرتمند است…

از دیگر آثار شیوا مقانلو که توسط نشر نیماژ منتشر شده می‌توان به مجموعه‌داستان «آدم‌های اشتباهی» و رمان «اسرار عمارت تابان» و ترجمه‌ی مجموعه‌داستان «اول شخص مفرد» نوشته‌ی هاروکی موراکامی و رمان «کلارا و خورشید» نوشته‌ی کازئو ایشی گورو اشاره کرد.